03 Breed

Om in de groeiende voedselbehoefte te kunnen voorzien, is het zaak om de opbrengsten op bestaande landbouwgronden te vergroten zonder daarmee het milieu aan te tasten. Wij zetten met onze veredeling in op nieuwe rassen met hoge kwaliteiten, hoge ziekteresistentie en hoge opbrengst per vierkante meter. We ontwikkelen aardappelrassen die onder moeilijke weers- of bodemomstandigheden nog steeds goed kunnen groeien. Dat vraagt om innovaties, voor de troepen uitlopen en hightech-toepassingen in veredeling. Dit jaar zetten we een aantal belangrijke stappen.

Nieuwe rassen ontwikkelen we altijd met een scherp oog voor de toekomst. We voorzien meer uitdagingen op het gebied van klimaatverandering en verslechtering van de landbouwgronden. Maar ook waterschaarste, verlies van biodiversiteit, minder gewasbeschermingsmiddelen en het tekort aan beschikbare grond zijn aan de orde. Tegelijkertijd zal de vraag naar aardappelen blijven toenemen, door een flinke groei van de wereldbevolking. Dat vraagt om nieuwe aardappelrassen die tegen een stootje kunnen en een hoge opbrengst hebben, tegenover minder input zoals water, bemesting en gewasbescherming.

De afgelopen jaren heeft HZPC veel geïnvesteerd in het verder verbeteren van het selectieproces. Met name de merkergestuurde veredeling zorgt ervoor dat we veel sneller dan voorheen nieuwe rassen met veel betere kwaliteiten kunnen ontwikkelen. Hierdoor starten we elk jaar met het dubbele aantal planten ten opzichte van vijf jaar geleden. Al heel vroeg in het veredelingstraject – vijf weken na zaaien – kunnen we bepaalde eigenschappen aantonen, bijvoorbeeld als het gaat om virusresistenties en duurzame eigenschappen. Dit is een revolutionaire versnelling ten opzichte van de vier tot acht jaar die we daar voorheen voor nodig hadden. Dankzij de verbeterde selectie van eigenschappen, heeft HZPC met de gangbare tetraploïde veredeling een aantal talentvolle aardappelrassen voor onze telers en klanten ontwikkeld. Dit jaar produceren HZPC en STET kleine hoeveelheden van deze nieuwe aardappelrassen om de komende jaren het areaal flink uit te breiden.

Ruim tien jaar geleden, in 2011, zette HZPC de eerste stappen op het gebied van hybride aardappelveredeling. De ambities waren groot: in 2021 wilden we een eerste prototype hybride aardappel met een opbrengst van 85% op onze proefvelden planten, om in 2025 de markt op te gaan. We zijn ongelofelijk trots dat we die ambitie hebben kunnen overtreffen tien jaar na de start van de ontwikkeling van hybride aardappelrassen.

In 2020 plantten we knollen uit zaad op verschillende proefvelden in Kenia, Frankrijk en Nederland. We vergeleken deze hybride aardappelen in 2021 met onze standaardrassen Sagitta en Taurus. Daaruit bleek dat we gemiddeld genomen over alle proefvelden maar liefst 96% opbrengst behalen uit hybride zaden. Daarmee scoorden ze ver boven onze ambitie van 85% opbrengst. Een enorme mijlpaal en prestatie!

De komende jaren zetten we in op verdere verbetering van de hybride rassen, bijvoorbeeld op het gebied van virusresistentie. We liggen nog steeds op koers om in 2025 geschiedenis te schrijven met de introductie van het eerste hybride aardappelras op de Afrikaanse en Indiase markt. De verwachting is dat we tussen 2030 en 2035 de hybride rassen ook op andere markten kunnen introduceren.

Hybride aardappelrassen stellen ons in staat om bij te dragen aan de voedselzekerheid op plekken waar dat logistiek gezien uitdagend kan zijn. Zaad is simpelweg makkelijker te vervoeren en in grotere hoeveelheden. Door hybride veredeling kunnen we bovendien sneller en eenvoudiger rassen kweken die het goed doen in een specifiek klimaat.

HZPC werkt sinds 2018 samen met Averis Seeds, Universiteit van Utrecht en TU Delft in het onderzoeksproject Flight to Vitality. Dat heeft als doel om een manier te ontwikkelen waarmee we de kiemkracht van partijen pootgoed kunnen meten en voorspellen. Daarvoor is een objectieve toets nodig om groeikracht te meten en inzicht te krijgen in de factoren die de kiemkracht beïnvloeden. Dat is nog nooit eerder gelukt en kan dus een belangrijke doorbraak betekenen voor de pootgoedteelt. Met die kennis kunnen we verspilling tegengaan en de kwaliteit van geleverd pootgoed verbeteren.

Eind 2021 rondden we het onderzoek af naar het microbioom (een combinatie van schimmels en bacteriën) en metabolieten (die energie en bouwstoffen aan planten leveren). In het microbioomonderzoek stelden we vast dat er een relatie is tussen de voorkomende bacteriën en schimmels in het pootgoed en de kiemkracht. We kunnen echter nog onvoldoende de verschillen tussen partijen van eenzelfde ras verklaren op basis van het microbioom. Bij metabolieten is duidelijk een relatie tussen de inhoudsstoffen en de vitaliteit van het pootgoed zichtbaar. We zijn inmiddels in staat om op basis van een meting van zo’n 7.000 metabolieten partijen pootgoed te rangschikken op vitaliteit. Het is nu zaak om dat in de praktijk te valideren. 

Flight to Vitality heeft enige vertraging opgelopen en daarom zetten we in 2022 het project door. TU Delft werkt toe naar geïntegreerde modellen op basis van alle metingen. 

Met gene-editing kan de aardappelveredeling nog meer versnellen met de ontwikkeling van absoluut resistente rassen. Gene-editing is dus onmisbaar in de strijd tegen honger in de wereld. Tegelijkertijd mogen we gene-editing niet toepassen in de EU, omdat het daar wordt aangemerkt als genetisch gemodificeerde organismen (GMO).

HZPC ziet gene-editing als één van de mogelijkheden om een belangrijke bijdrage te leveren aan de duurzaamheidsdoelen van de Europese Green Deal. Daarin staan economische groei zonder uitputting van grondstoffen en zorgen voor de mens – en dus voldoende voedsel – hoog op de agenda. Inmiddels laat India gene-editing toe en het Verenigd Koninkrijk zet de deur op een kier. Tegelijkertijd lijkt de Europese Unie een beweging te maken om gene-editing in de toekomst te omarmen. HZPC juicht deze ontwikkeling uiteraard toe. 

Als je eenmaal met het aardappelvirus besmet bent, dan kom je er nooit meer vanaf. Ik groeide op een boerderij op. Toen ik drie was speelde ik met de aardappelen, toen ik negen was liep ik met mijn vader door de aardappelvelden. Hij was pootgoedboer en is nog steeds hobbykweker. Dus je snapt dat ik als veredelaar ongelofelijk goed op mijn plek zit bij HZPC. Ik ben ambitieus, wil graag wat bereiken. Dat ik dat nu kan doen met iets wat ik heel leuk vind, dat is prachtig.

Toen ik zeven jaar geleden bij HZPC begon, stond ik echt te kijken wat er allemaal gebeurt bij Research & Development (R&D). Ik dacht dat ik al veel van aardappelen wist, maar ik heb vooral in de eerste jaren veel bijgeleerd. Als veredelaar heb je een bijzondere rol binnen R&D: je zit bij heel veel onderwerpen aan tafel om mee te denken over oplossingen. De afwisseling maakt mijn werk leuk: de ene dag sta ik met mijn handen in de klei of in bijvoorbeeld het zand in Egypte om aardappels te rooien en de volgende dag schrijf ik een projectvoorstel om nieuwe dingen te ontdekken. Dat is een mooie balans.

De belangrijkste drijfveer in mijn werk is om rassen te ontwikkelen die met heel weinig input een goede opbrengst hebben. We moeten als keten naar een veel duurzamere aardappelteelt. Met minder water, minder gebruik van chemicaliën, minder stikstof. Als veredelaars werken we aan oplossingen om de pootgoedteelt toekomstbestendig te maken.

Dat kost tijd en tegelijkertijd wordt de roep om duurzame rassen steeds luider bij onze klanten. De afgelopen jaren investeerde HZPC flink in R&D. Met dat geld bouwden we de afgelopen tien jaar aan de ‘motor’ van rasontwikkeling: we ontwikkelden de instrumenten, laboratoriumtests en infrastructuur die nodig zijn om goede rassen te kunnen maken. Nu die motor goed loopt, kunnen we de komende tien jaar daar ook de vruchten van plukken.

Een mooi voorbeeld is de rassenintroductie van de HOM-13-8236. Dat is een voorloper van een hele nieuwe generatie aardappelrassen die een goede opbrengst hebben en met weinig chemicaliën geteeld kunnen worden. Dat scheelt voor de teler geld, tijd en diesel. Binnen een jaar wordt de eerste frites gemaakt van de HOM-13-8236. Ik heb zelf hoge verwachtingen van het ras, ook al heeft het aan aantal beperkingen: de resistentie tegen een wratziekte ontbreekt en het ras kent een korte kiemrust. Je moet op tijd de mechanische koeling aan zetten om dit ras goed te kunnen bewaren. In de volgende generaties zetten we stappen om deze beperkingen op te lossen.

In het verleden zeiden klanten en telers: dit ras is niet goed genoeg. Nu goede duurzaamheidskenmerken steeds belangrijker worden, verandert dat. Klanten zijn nu meer bereid om concessies te doen. Op weg naar een duurzame toekomst van de aardappelteelt, is het ook heel belangrijk dat we in de keten – veredelaars, telers, verwerkers – met elkaar optrekken. Alleen dan kunnen we de verandering maken die zo nodig is voor de toekomst. Die ziet er wat mij betreft rooskleurig uit: we hebben al mooie stappen gemaakt en de komende jaren komen er nieuwe aardappelrassen aan die goed zijn voor onze telers en de verwerkers.